Założenia programowe
→ IDEA PRZEWODNIA
Sukces gospodarczy i cywilizacyjny Śląska wyrasta wprost z rewolucji przemysłowej. Jesteśmy beneficjentami i ofiarami niekontrolowanego rozwoju nauki stosowanej, która dała światu nowoczesność, relatywnie wysoki poziom życia, pracę, wpłynęła na dynamiczny rozwój miast.
Tak powstała cywilizacyjna atrakcyjność Śląska i Zagłębia, które przez dwa wieki przyciągały ludzi z Polski i Europy w poszukiwaniu pracy, zysku, ale i miejsca do życia.
Powstała dzięki temu unikalna kultura techniczna tego regionu – efekt wielopokoleniowej pracy w środowisku skomplikowanych maszyn i złożonego podziału pracy.
NAUKA NOWYM PRZEMYSŁEM ŚLĄSKA
Praca przemysłowa stała się laboratorium społecznym, w którym testowano pokojową i efektywną współpracę ludzi różnych kultur i języków. Społeczność tę cechuje brak lęku przed maszynami, wysoki poziom kompetencji technicznych oraz skłonność do innowacji. Jak mówi śląski pisarz Alojzy Lysko: „Ślązak, jak idzie przez życie, zostawia za sobą zagospodarowany świat.”
Zapłaciliśmy za to wysoką cenę w postaci degradacji środowiska naturalnego, depopulacji mieszkańców, wyczerpywania się paliw kopalnych, chorób przemysłowych. Region musi dokonać głębokiej transformacji energetycznej, ekologicznej, gospodarczej i społecznej. Nie da się tego zrobić bez udziału nauki. Czas uznać naukę i edukację za nowe dobro naturalne i nowy przemysł Śląska.
NARZĘDZIA:
UCZELNIE TO DOBRO PUBLICZNE
Nie da się dziś uprawiać nauki w pojedynkę. Tylko grając zespołowo, można sprostać wyzwaniom stojącym przed regionem tak różnorodnym jak Śląsk. Postawiona mu diagnoza jest znana. W najbliższych latach i dekadach będzie musiał znaleźć praktyczne odpowiedzi na szereg złożonych problemów cywilizacyjnych, będących efektem dotychczasowej trajektorii rozwoju i nowych zjawisk, takich jak rewolucja sztucznej inteligencji czy upowszechnienie się trudności w weryfikacji faktów (tzw. fake news). Śląsk zbudował swoją potęgę dzięki osiągnięciom nauki i techniki, wdrożonym przez przemysł wydobywczy i ciężki.
Nauka i edukacja stanowią środki spłaty długu zaciągniętego wobec wielu pokoleń mieszkańców naszego regionu, dotkniętych wyniszczającą zdrowie pracą, dewastacją ekologiczną środowiska, rabunkową eksploatacją złóż kopalnych, problemami społecznymi typowymi dla obszarów przemysłowych.
Tą drogą przez ponad dwieście lat podążała śląska modernizacja, tak utrwalał się cywilizacyjny magnetyzm i wyjątkowość Śląska i Zagłębia. Stąd wziął się śląski etos, wynikający z funkcjonowania w świecie skomplikowanych maszyn i urządzeń, zharmonizowanych z nimi społeczności, cechujących się wysokimi kompetencjami technicznymi.
Ostatnie doświadczenia regionu pokazują, że nowym motorem napędowym jest nauka, która staje się drogowskazem i ubezpieczeniem dla rozwoju społecznego i jednostkowego. W Katowicach, na Śląsku i w Zagłębiu ciąży na niej obowiązek dostarczenia rozwiązań, które poprawią jakość codziennego życia mieszkańców i pozwolą chronić ich zdrowie, a także wyznaczać nowe ścieżki rozwoju. Naszej części Europy nie ominą ani zmiany klimatyczne, ani szersze trendy społeczne.
Śląska już dotykają niekorzystne zmiany demograficzne wraz z postępującą depopulacją i starzeniem się społeczeństwa. Region czeka głęboka transformacja energetyczna, a jego przyszły dobrobyt będzie zależał od tego, jak sprawnie uda się podążyć za falą przemian technologicznych lub uczestniczyć w ich doprecyzowaniu, przy coraz szybszej i głębszej rewolucji cyfrowej. Równie ważne jest zabezpieczenie się przed coraz liczniejszymi i groźniejszymi cyberzagrożeniami.
Sposób działania
naukowa rutynowo wspierała dialog społeczny i debatę obywatelską. Jeśli społeczeństwo stoi przed złożonymi wyzwaniami, to powinno mieć dostęp do wiedzy, na podstawie której będzie mogło podjąć najlepsze dla siebie kluczowe decyzje, wolne od uprzedzeń i od obiegowych sądów, przyjęte po wysłuchaniu wszystkich zainteresowanych stron.
Dojście do tego punktu nie jest łatwe, ale zapewnia je pójście ścieżką metody naukowej i skorzystanie ze stosowanych przez nią instrumentów: od identyfikacji problemów i zbierania danych, przez proponowanie rozwiązań aż po weryfikację scenariuszy i wybór optymalnego. Dlatego w budowaniu Miasta Nauki obowiązują określone zasady postępowania:
- Każde wyzwanie społeczne, środowiskowe i gospodarcze może być istotnym problemem badawczym.
- Metody naukowe służą tworzeniu rozwiązań praktycznych poprzez połączenie podejścia eksperckiego i funkcjonalnej analizy danych.
- Działalność naukowa i kształcenie są instrumentami w dążeniu do lepszej jakości życia i poprawy zdrowia mieszkańców regionu.
- Decydenci w Mieście, Metropolii i Regionie korzystają z wiedzy eksperckiej i doświadczenia blisko 6 000 badaczy i badaczek w kluczowych dla życia i zdrowia sprawach.
- Głos blisko 60 000 osób studiujących i kształcących się w szkołach doktorskich jest kluczowy dla budowania strategii rozwoju na każdym poziomie.
- Inwestycje w zrównoważony rozwój projektowane są według zasady wzajemności: nauka dla miasta – miasto dla nauki, zgodnie z najnowszą wiedzą ekspercką oraz dostępnością środków.
- Budowanie programu, zadań i strategii w Mieście.
PROTOTYPOWANIE MIASTA I ŻYCIA
Cztery naczelne zasady stosowane w Mieście Nauki wywodzą się z doświadczeń lokalnych i europejskich w zakresie prototypowania Zielonej Strefy Nauki, za co Komisja Europejska nagrodziła projekt Metropolii GZM i Uniwersytetu Śląskiego w konkursie Mobility Action 2022. Zasady następnie przyjęto na potrzeby budowania programu obchodów Miasta Nauki oraz jego wieloletniej strategii.
Należą do nich:
Projekt prototypowania przestrzeni nad Rawą otrzymał główną nagrodę Komisji Europejskiej w konkursie Mobility Action. Nagrodę przyznawaną za rozwiązania w zakresie zrównoważonej mobilności wręczono 23 marca 2023 roku podczas ceremonii zorganizowanej w Gandawie w Belgii.
Prototyp skonstruowaliśmy społecznościowo, gdyż taki sposób działania przywraca ludziom korzystającym z przestrzeni miejskiej właścicielstwo nad jej kształtem. Taki gest wzmacnia współodpowiedzialność za wizję transformacji i jej przebieg, ale także buduje wspólnotę wokół zmian.
